W imię naszych babek i prababek

Przeczytasz w 4 min

Młoda dziewczyna pod koniec spotkania autorskiego zadała mi pytanie, a ja odpowiadałam na nie przez chwilę klucząc. Nie miałam dla niej dobrych wieści. Pytała przecież, czy między moimi bohaterkami-chłopkami istniało coś takiego, jak siostrzeństwo, a odpowiedź na to pytanie wcale nie jest prosta.

Odpowiedziałam coś w rodzaju, że chociaż sama idea siostrzeństwa już wówczas istniała, jej świadome praktykowanie właściwie zaczęło się całkiem niedawno. Zgodnie z prawdą wyznałam, że sama siostrzeństwa uczę się dopiero od jakiegoś czasu i niestety, żałuję, ale jeszcze w mojej młodości (pierwszej), ani tą kategorią ani samym słowem w ogóle się nie posługiwałyśmy.

Bo rzeczywiście, do niedawna w moim życiu pełno było psiapsiółek i koleżaneczek, a nawet los obdarzył mnie przyjaciółką, niczym siostrą – na śmierć i życie, ale nie miało to nic wspólnego z samą koncepcją siostrzeństwa, tak, jak rozumiem je dzisiaj. Czyli poczuciem wspólnoty z innymi kobietami i świadomością, że bez względu na to, kim jesteśmy, doświadczamy podobnego losu i bez względu na indywidualne podobieństwa czy różnice, więcej nas łączy niż dzieli. Nieistotne, czy inne kobiety należą do mojego towarzyskiego kręgu, czytają to samo, ubierają się podobnie lub całkiem inaczej i wierzą w to samo, mam świadomość, że jedziemy na jednym wózku i jesteśmy w stanie się zrozumieć, jeśli tylko tego naprawdę chcemy.

Słowo siostrzeństwo w takim właśnie znaczeniu odkurzyły dla nas (dla mnie na pewno) feministki, których działania na rzecz przemiany świadomości polskich kobiet (i nie tylko) zapiszą się złotymi zgłoskami w naszej historii, m.in. Kazimiera Szczuka, Agnieszka Graff, Sylwia Chutnik, Grażyna Plebanek. Gdyby nie one, z pewnością byłybyśmy dziś w innym miejscu: jeśli potrafimy wspólnie działać – czego nie raz dowiodłyśmy – to także dzięki temu, że z ich inspiracji pojęłyśmy, czym naprawdę może być siostrzeństwo.

Dlatego pytanie mojej czytelniczki długo mnie drążyło i czułam, że domaga się precyzyjniejszej odpowiedzi i jaśniejszej wizji.

Pracując nad książką, dziwiłam się, że w swoich pamiętnikach i wspomnieniach kobiety rzadko wspominają swoje koleżanki i przyjaciółki, a jeśli pojawiają się inne kobiety – to najczęściej biologiczne siostry, matki, ale także te, które nazywamy dziś strażniczkami patriarchatu, wchodzące w buty dominujących mężczyzn okrutnice, a czasem dbające o czystość moralną purytanki, gorszące się pragnieniem wolności i niezależności innych kobiet.

Tak, patriarchat żywi się dzieleniem kobiet, ich rywalizacją i wzajemną niechęcią. Odizolować znaczy osłabić.

A przecież moje zaharowane bohaterki, nie mające dla siebie ani chwili, nie mogły do tego dopuścić, bez oparcia w innych kobietach nie poradziłyby sobie, wspólnota właśnie była podstawą radzenia sobie z codziennością, wiejskie gospodynie musiały na siebie liczyć, nie tylko, by wspólnie wypiekać chleb, albo się nim wymieniać, pożyczyć sól, maszynę do szycia, poradzić się w sprawie uprawy warzyw, ale też zwyczajnie się wyżalić.

Czy istotą siostrzeństwa nie są właśnie wzajemna pomoc i wsparcie? Czyż nie jest to po prostu odpowiedź na potrzeby – jakiekolwiek by one były?

Albo – organizujące kursy szycia ziemianki, uczące chłopki, jak ugotować zupę pomidorową. One same mówiły o sobie starsze siostry tych młodszych – robotnic, chłopek, służących. Oczywiście, dzisiaj nas śmieszy, że kobiety uprzywilejowane, tylko dlatego, że miały dostęp do nauki, kultury, gorsetów i leguminy, przyjmowały paternalistyczną postawę wobec kobiet z klas niższych i objaśniały im świat według swoich, często bardzo konserwatywnych zasad. Ale, nawet jeśli, to czy mamy dziś uznać ich pomoc za nieważną?

A instruktorki kół gospodyń wiejskich, chodzące od chaty do chaty, pokazujące wiejskim kobietom, jak zrobić prowizoryczną umywalkę, skoro nie mają łazienek lub uczące je, jak pisać podania, albo w ogóle, jak i pisać i czytać.

W nieegalitarnym świecie, to, co możesz zrobić, to dzielić się tym, co masz: pieniędzmi albo czasem lub uwagą, energią, czy dobrym humorem. Nie dlatego, że ci tego zbywa, ale dlatego, że twoje siostry po prostu tego potrzebują.

„Urządziłyśmy umywalki, mamy wycieraczki do obuwia i wieszaki przy drzwiach i wiele innych rzeczy. Najgorsze było pożegnanie tej naszej pani, kiedy odjeżdżała, bo zdawało się, że anioł z nieba niosący nam wiedzę zniknie i już nie wróci, tak żeśmy się serdecznie popłakały” – pisały do gazety mieszkanki wsi Przytuły po wizycie instruktorki koła gospodyń.

Siostrzeństwo to wspólna wymiana doświadczeń, aktywność i zaangażowanie, a te czasami łączą się z ryzykiem, z interwencją i ingerencją. To przypadek Jadwigi I. ze wsi Krasnopol na Suwalszczyźnie, której w 1933 roku mąż wybił oko, a następnie „poprosił”, aby nikomu nie mówiła, że on ma coś z tym wspólnego. Wersja oficjalna brzmiała więc: „upadłam”.

Jak potoczyłaby się ta historia, gdyby nie sąsiadka Jadwigi, której ta wyznała prawdę? Czym skończyłoby się wiele innych historii przemocy, gdybyśmy nie miały się komu zwierzyć, a nasze siostry nie wzięłyby spraw w swoje ręce?

Dla mnie siostrzeństwo ma ten właśnie wspaniały wymiar: wdzięczności, ale i zobowiązania do pamięci o naszych przodkiniach: o ich trudach, łzach i poświęceniu dla następnych pokoleń.

Z tego właśnie ducha narodziły się “Chłopki”, a wcześniej „Służące do wszystkiego”.