Alex Jaskółowska: “Bycie tu i teraz” a percepcja czasu

Przeczytasz w 6 min

W dobie wszechobecnego pośpiechu i nieustannego bombardowania informacjami umiejętność docenienia chwili obecnej staje się coraz bardziej cenna.

Żyjemy w przekonaniu, że czas ucieka nam przez palce, nie zauważając, że sami kierujemy jego szybkością. Zatrzymanie się, by „być tu i teraz”, nie tylko oferuje mentalną przerwę od codzienności, ale – zgodnie z tym, co pokazują badania – może również wpływać na to, jak postrzegamy czas. Czy zatem faktycznie skupienie na chwili bieżącej ma moc wydłużania naszej percepcji czasu?

Percepcja czasu – czy mamy na nią jakikolwiek wpływ?

Percepcja czasu często postrzegana jako stała i niezmienna, w rzeczywistości jest zjawiskiem dynamicznym i zaskakująco podatnym na zmiany. To, jak odbieramy upływ czasu, jest nie tylko kwestią mechanizmów zegara biologicznego, ale również wpływu czynników zewnętrznych i wewnętrznych, takich jak nasze emocje, uwaga czy nawet kultura, w której żyjemy.

Philip Zimbardo, jeden z najbardziej znanych psychologów, szczegółowo badał, jak różne stany emocjonalne wpływają na naszą percepcję czasu. Z jego badań wynika, że chwile przepełnione silnymi emocjami zarówno pozytywnymi, jak i negatywnymi, mogą wydawać się dłuższe. To zjawisko jest częściowo związane z intensywniejszym przetwarzaniem informacji przez nasz mózg w stanach emocjonalnych. Gdy jesteśmy szczęśliwi, podekscytowani lub przepełnieni miłością, nasze doświadczenie czasu zdaje się rozciągać.

Z kolei uwaga, jaką poświęcamy bieżącym doświadczeniom, również ma wpływ na percepcję czasu. Gdy skupiamy się na zadaniu lub przeżywamy chwilę z pełną uwagą, nasz mózg przetwarza więcej informacji, co może sprawiać wrażenie, że czas płynie wolniej. To wyjaśnia, dlaczego czas wydaje się płynąć szybciej, gdy jesteśmy rozkojarzeni lub wykonujemy rutynowe czynności bez większego zaangażowania umysłowego.

Zimbardo podkreśla również, że nasze psychiczne zaangażowanie w dane doświadczenie może znacząco zmieniać sposób, w jaki postrzegamy czas. Kiedy jesteśmy całkowicie pochłonięci działaniem, jak np. podczas czytania fascynującej książki, oglądania wciągającego filmu czy angażującej rozmowy z bliską osobą, możemy “stracić poczucie czasu”. Ta utrata świadomości upływu czasu jest bezpośrednim wynikiem naszego zaangażowania w teraźniejszą chwilę.

Jak kultura wpływa na nasze postrzeganie czasu?

Ciekawym aspektem, na który zwraca uwagę Zimbardo i inni badacze, są różnice kulturowe w postrzeganiu czasu. W różnych społeczeństwach czas może być widziany i doświadczany inaczej, co wpływa na codzienne życie i interakcje społeczne. Dodatkowo każdy z nas może doświadczać czasu inaczej w zależności od osobowości, doświadczeń życiowych czy nawet aktualnego stanu zdrowia.

Zrozumienie jak różne kultury postrzegają czas, otwiera fascynujące perspektywy na złożoność ludzkich doświadczeń.

W kulturach polichronicznych takich jak te w Ameryce Łacińskiej czy Azji Zachodniej, czas jest postrzegany jako bardziej płynny. Ludzie w tych społeczeństwach często zajmują się wieloma zadaniami naraz i są bardziej elastyczni w kwestii terminów i planowania. Z kolei w kulturach monochronicznych, jak w większości krajów zachodnich, czas jest traktowany jako liniowy i segmentowany, z naciskiem na punktualność i sztywne planowanie.

W niektórych kulturach, np. w Stanach Zjednoczonych, czas jest traktowany jak cenny zasób, co znajduje odzwierciedlenie w powiedzeniach typu „czas to pieniądz”. W innych kulturach, np. w Europie południowej, czas ma charakter bardziej relaksacyjny i społeczny, co wpływa na wolniejsze tempo życia i większy nacisk na relacje międzyludzkie.

Miejsce, w którym rodzimy się i wychowujemy, wpływa na naszą percepcję czasu i na to, jak bardzo umiemy pochylić się nad chwilą bieżącą, docenić ją czy wykorzystać. Natomiast świadomość kulturowych uwarunkowań pozwala nam wpływać na to, na ile chcemy z nich czerpać, a na ile chcemy tworzyć własne standardy.

Uważność i percepcja czasu: zmiana świadomości chwili

Jednym z kluczowych elementów, który może wpływać na naszą percepcję czasu, jest również uważność (mindfulness). Szeroko badana w ramach psychologii pozytywnej, polega na pełnym skupieniu się na teraźniejszym momencie, z uważnym odnoszeniem się do doświadczeń, myśli i emocji. Badania wskazują, że praktyki uważności mogą zmieniać sposób, w jaki mózg przetwarza informacje, co z kolei może wpłynąć na odczucie czasu.

Na przykład, badanie przeprowadzone przez Leuven University w Belgii w 2015 roku wykazało, że uczestnicy praktykujący uważność doświadczali chwil jako dłuższych w porównaniu do tych, którzy nie praktykowali uważności. To sugeruje, że bycie „tu i teraz” może rzeczywiście „rozciągnąć” nasze doświadczenie chwili.

Kiedy żyjemy uważnie, nasze doświadczenie każdej chwili staje się intensywniejsze. Bycie uważnym oznacza zwiększone przetwarzanie informacji przez nasz mózg, co sprawia, że momenty wydają się trwać dłużej. Jest to efekt bardziej szczegółowego i zintegrowanego sposobu, w jaki nasz umysł rejestruje teraźniejszość.

Ponadto uważność pomaga zmniejszyć automatyczne funkcjonowanie, które często dominuje w naszym codziennym życiu. W wyniku tego, zamiast działać na autopilocie, stajemy się bardziej świadomi otaczającej nas rzeczywistości. Ta zwiększona świadomość sprawia, że czas wydaje się płynąć wolniej, ponieważ jesteśmy bardziej skoncentrowani na teraźniejszych doświadczeniach.

Co więcej, uważność jest również skuteczna w redukcji stresu i lęku, które często przyspieszają nasze odczucie czasu. Kiedy nasz umysł jest przeciążony i rozproszony, czas wydaje się uciekać. Praktykując uważność, możemy zmniejszyć te napięcia, co pozwala na głębsze i spokojniejsze doświadczenie chwili.

Stan „Flow” i jego wpływ na percepcję czasu

Innym ważnym aspektem, który łączy się z percepcją czasu, jest doświadczenie stanu „flow”. Opisany przez Mihály Csíkszentmihályi stan „flow” charakteryzuje się całkowitym zaangażowaniem w działanie, co prowadzi do utraty świadomości czasu. Jesteśmy w nim tak zanurzeni w chwili, że czas wydaje się płynąć inaczej – często wydaje się zatrzymywać lub przynajmniej spowalniać.

Uważność i doświadczenie „flow” nie są zarezerwowane tylko dla medytujących mnichów czy artystów zagubionych w twórczości. Każdy z nas może wprowadzić elementy uważności do codziennego życia. Może to być świadome oddychanie, skupienie się na doznaniach podczas jedzenia, aktywnego słuchania, czy po prostu obserwowanie otoczenia bez pośpiechu.

Psychologia pozytywna a czas: budowanie chwil szczęścia

Psychologia pozytywna koncentrując się na budowaniu pozytywnych doświadczeń, szczęścia i dobrego samopoczucia, również podkreśla znaczenie bycia w chwili obecnej. Martin Seligman, jeden z pionierów tej dziedziny, podkreśla, że kluczem do osiągnięcia głębszego zadowolenia z życia jest umiejętność bycia „tu i teraz”. Bycie obecnym w konkretnej chwili nie tylko zwiększa nasze poczucie szczęścia, ale również, jak sugerują badania, może wpływać na nasze doświadczenie czasu, czyniąc je bogatszym i pełniejszym.

Skupienie na przeszłości, teraźniejszości i przyszłości ma różne konsekwencje dla naszego samopoczucia. Na przykład, skupienie na pozytywnych aspektach przeszłości może budować wdzięczność, podczas gdy koncentracja na teraźniejszości i odkrywanie w niej radości i sensu może znacząco podnieść jakość naszego życia.

Sposób, w jaki doświadczamy czasu, może być wzbogacony przez świadome celebrowanie życia. Praktyki takie jak dziennik wdzięczności, mindfulness, czy pozytywne afirmacje mają na celu nie tylko poprawę naszego samopoczucia, ale również zmieniają nasze doświadczenie czasu. Kiedy skupiamy się na pozytywnych aspektach naszego życia i jesteśmy obecni w każdej chwili, czas zaczyna płynąć dla nas wolniej, odczuwamy bardziej i czerpiemy więcej.

Czas – elastyczny wymiar doświadczenia

Choć nie jesteśmy w stanie fizycznie zmienić upływu czasu, badania wskazują, że możemy wpłynąć na to, jak go doświadczamy. Uważność i stan „flow” to narzędzia, które pozwalają nam nie tylko docenić chwilę obecną, ale także wydłużyć naszą percepcję czasu. „Bycie tu i teraz” staje się zatem nie tylko sposobem na radzenie sobie ze stresem i poprawę samopoczucia, ale również na głębsze i bardziej satysfakcjonujące doświadczanie życia. W czasach, gdy wszystko wokół nas wydaje się pędzić, warto zatem pamiętać o sile, jaką niesie ze sobą zatrzymanie się i docenienie chwili – dla naszego szczęścia, spokoju, a także, by uczynić każdą bardziej znaczącą i satysfakcjonującą.